قبیله

 

قبیله (میروسلاو اسلابوشپیتسکی، ۲۰۱۴) - • 

 

میروسلاو اسلابوشپیتسکی فیلمساز جوان اوکراینی را باید شاگرد خلفِ مدرسه‌ای دانست که معلمانش از یک‌سو هانکه‌ی بازی‌های خنده‌دار است ــ یعنی سینمای متکی بر ضرب شست و مُشت‌ومال ذهن تماشاگر به عنوان فرآیند «کاتارسیس» و نه آن هانکه‌ی غیرمستقیم‌تر، تحلیلی‌تر و چندلایه‌ترِ پنهان و کد ناشناخته ــ و از دیگرسو «رئالیست»‌های رومانیایی که ــ به استثنای یکی دو چهره‌ی اقلیت نظیر کورنلیو پُرومبویو در فیلم‌هایی نظیر پلیس، صفت (۲۰۰۹) یا متابولیسم (۲۰۱۳) ــ در حال بسطِ نشانگان یک «ژانر جشنواره‌ای»اند. قبیله به عنوان فرآورده‌ی دیگری از این مدرسه نخستین‌بار در بخش «هفته‌ی منتقدانِ» کنِ ۲۰۱۴ نمایش داده شد و دل‌های منتقدان را در کنار جایزه‌ی اصلی آن بخش ربود. گفته شد تازه و باطراوت است ــ به عنوان فیلمی مافیایی که یکسره با بچه‌های یک مدرسه‌ی ناشنوایان پیش می‌رود و «زبان نشانه‌ها» را به کار می‌گیرد ــ و «آشنایی‌زدایی»کننده از انتظارات مألوف تماشاگران، چرا که ناشنوایانش را نه در یک موقعیت همدلانه (یا حتی ترحم‌برانگیز) که با خشونت و بی‌رحمی بی‌مانندشان توصیف می‌کند: گویی اینجا این ناشنوایان در غیاب زبان گفتاری به یک جهان حیوانی سقوط کرده‌اند. اما چه‌چیز آشناست و چه‌چیز نه؟ یک فصل شش‌دقیقه‌ای سقط جنین (یکی از نشانگان همان «ژانر جشنواره‌ای») که با دوربین ثابت گرفته شده و همه‌چیز در آن چنان با «مهارت» چیده شده تا بیشترین تأثیر را بر امعاء و احشاءِ تماشاگر بگذارد که به‌جز آن قرار نیست هیچ کارکرد دیگری در عمیق‌تر کردن فهم یا تجربه‌ی آن تماشاگر از این جهان داشته باشد. یک سمبولیسمِ بسیار آشکار سیاسی، دلالت‌کننده بر روزگار پس از «سقوط» (یکی دیگر از آن نشانگان) با دختران معصوم روسپی‌ای که برای رفتن به‌ آن سوی مرز مورد بهره‌کِشی معلم مدرسه (رئیس باند) قرار گرفته‌اند و شبانه در میان کامیون‌ها می‌چرخند (یکی دیگر از آن نشانگان). یا مجموعه‌ای از نماهای طولانی که جوان‌های باند مافیا را از پشت سر تعقیب می‌کنند (یکی دیگر از آن نشانگان) که در دل پیرنگی داستانی که مسیرش همان انتقام همیشگی است (بدون کمترین تعمق و ارائه‌ی تحلیلی حداقلی بر کاراکتر، موضوع، پس‌زمینه) تنها کارکردشان همان تأثیرگذاری بی‌واسطه است. بله، قبیله «ماهرانه» اجرا شده است و پاداش «تحمل» این مهارت را در لحظات پایانی با شایستگی به تماشاگرش اعطا می‌کند: با ضرباتِ پتکی که مستقیم بر سرش می‌کوبد.